mantar ilaçları ne demek?

Mantar İlaçları

Mantar ilaçları veya antifungaller, mantar enfeksiyonlarını tedavi etmek için kullanılan ilaçlardır. Bu enfeksiyonlar yüzeysel (cilt, tırnaklar, saç) veya sistemik (vücudun iç organlarını etkileyen) olabilir. Mantar ilaçları, mantarların hücre duvarını, zarlarını veya diğer önemli yapılarını hedef alarak çalışır ve böylece mantarın büyümesini engeller veya mantarı öldürürler.

Sınıflandırma

Mantar ilaçları, etki mekanizmalarına, kimyasal yapılarına ve kullanım alanlarına göre farklı şekillerde sınıflandırılabilir.

Etki Mekanizmasına Göre:

• Hücre Zarı Sentezini Engelleyenler: Bu grup ilaçlar, mantar hücre zarının temel bileşeni olan ergosterol sentezini bloke ederek çalışırlar. Ergosterol eksikliği, hücre zarının bütünlüğünü bozar ve hücre ölümüne yol açar.

  • Azoller: Ketokonazol, itrakonazol, flukonazol, vorikonazol, posakonazol, izavukonazol gibi ilaçlar bu gruba dahildir. Geniş spektrumlu antifungallerdir ve hem yüzeysel hem de sistemik enfeksiyonlarda kullanılırlar.
  • Allilaminler: Terbinafin ve naftifin bu gruba aittir. Daha çok dermatofitlere (cilt, saç ve tırnak mantarları) karşı etkilidirler.

• Hücre Duvarı Sentezini Engelleyenler: Bu ilaçlar, mantar hücre duvarının temel bileşeni olan beta-glukan sentezini inhibe ederler. Hücre duvarı zayıflar ve hücre parçalanır.

  • Ekinokandinler: Kaspofungin, anidulafungin ve mikafungin bu gruba dahildir. Özellikle Candida ve Aspergillus türlerine karşı etkilidirler ve invaziv mantar enfeksiyonlarının tedavisinde kullanılırlar.

• Hücre Bölünmesini Engelleyenler: Bu ilaç, mantar hücrelerinin bölünmesi için gerekli olan mikrotübül oluşumunu bozar.

  • Griseofulvin: Saç, cilt ve tırnak mantarlarının tedavisinde kullanılır. Ancak azoller ve allilaminler gibi daha yeni ilaçların geliştirilmesiyle kullanımı azalmıştır.

• DNA ve RNA Sentezini Engelleyenler:

  • Flusitozin: Mantar hücrelerindeki DNA ve RNA sentezini inhibe ederek çalışır. Genellikle amfoterisin B ile birlikte Candida ve Cryptococcus enfeksiyonlarının tedavisinde kullanılır.

• Hücre Zarının Bütünlüğünü Bozanlar:

  • Polienler: Amfoterisin%20B ve nistatin bu gruba dahildir. Amfoterisin B, geniş spektrumlu bir antifungaldir ve ciddi sistemik mantar enfeksiyonlarının tedavisinde kullanılır. Nistatin ise daha çok Candida enfeksiyonlarının (örneğin pamukçuk) tedavisinde topikal olarak kullanılır.

Kimyasal Yapıya Göre:

• Azoller
• Allilaminler
• Ekinokandinler
• Polienler
• Diğer (Griseofulvin, Flusitozin, vb.)

Kullanım Alanlarına Göre:

• Yüzeysel Mantar İlaçları: Cilt, saç ve tırnak enfeksiyonlarının tedavisinde kullanılır. Kremler, losyonlar, spreyler, şampuanlar ve tırnak cilaları şeklinde olabilirler. Örnekler: klotrimazol, mikonazol, terbinafin, ketokonazol, siklopiroks.
• Sistemik Mantar İlaçları: Vücudun iç organlarını etkileyen mantar enfeksiyonlarının tedavisinde kullanılır. Oral veya intravenöz (damar yoluyla) olarak uygulanabilirler. Örnekler: flukonazol, itrakonazol, vorikonazol, posakonazol, amfoterisin%20B, kaspofungin.

Kullanım Alanları

Mantar ilaçları, çok çeşitli mantar enfeksiyonlarının tedavisinde kullanılır. Başlıca kullanım alanları şunlardır:

• Dermatofit Enfeksiyonları: Tinea pedis (ayak mantarı), tinea cruris (kasık mantarı), tinea corporis (vücut mantarı), tinea capitis (saçlı deri mantarı) ve onikomikoz (tırnak mantarı).
• Kandidiyazis: Oral kandidiyazis (pamukçuk), vajinal kandidiyazis (vajinal mantar enfeksiyonu), invaziv kandidiyazis (kan dolaşımına yayılan enfeksiyon).
• Aspergilloz: Özellikle bağışıklık sistemi zayıflamış kişilerde görülen akciğer enfeksiyonu.
• Kriptokokoz: Özellikle AIDS hastalarında görülen menenjit ve diğer enfeksiyonlar.
• Mukormikoz: Nadir görülen ancak agresif bir enfeksiyon, genellikle bağışıklık sistemi baskılanmış kişilerde veya diyabet hastalarında görülür.
• Pneumocystis pnömonisi: Özellikle HIV/AIDS hastalarında görülen akciğer enfeksiyonu.

Yan Etkiler

Mantar ilaçlarının yan etkileri, ilacın türüne, dozuna, kullanım süresine ve hastanın genel sağlık durumuna bağlı olarak değişebilir.

• Yüzeysel Mantar İlaçları: Genellikle iyi tolere edilirler, ancak bazı kişilerde ciltte tahriş, kızarıklık, kaşıntı veya yanma gibi lokal reaksiyonlara neden olabilirler.
• Sistemik Mantar İlaçları: Daha ciddi yan etkilere neden olabilirler. En sık görülen yan etkiler şunlardır:
  • Gastrointestinal sorunlar: Bulantı, kusma, karın ağrısı, ishal.
  • Karaciğer toksisitesi: Karaciğer enzimlerinde yükselme, hepatit.
  • Böbrek toksisitesi: Böbrek fonksiyonlarında bozulma. Özellikle amfoterisin%20B bu yan etkiyle ilişkilidir.
  • Kemik iliği baskılanması: Kan hücrelerinin üretiminde azalma (anemi, lökopeni, trombositopeni).
  • Alerjik reaksiyonlar: Cilt döküntüsü, ürtiker, anafilaksi (nadiren).
  • İlaç etkileşimleri: Özellikle azol grubu antifungaller birçok ilaçla etkileşime girebilir.

Direnç

Mantar direnci, mantarların antifungal ilaçlara karşı duyarlılıklarını kaybetmesi durumudur. Bu durum, mantar enfeksiyonlarının tedavisini zorlaştırır ve daha agresif tedaviler gerektirebilir. Mantar direncinin başlıca nedenleri şunlardır:

• Antifungal ilaçların aşırı ve gereksiz kullanımı: Özellikle tarım ve veterinerlikte yaygın kullanım.
• Uygunsuz dozlarda veya sürelerde tedavi: Tedavinin erken kesilmesi veya yetersiz dozlar.
• Bağışıklık sistemi zayıflamış hastalarda uzun süreli antifungal tedavi: Mantarların direnç geliştirme olasılığını artırır.

Mantar direncinin önlenmesi için, antifungal ilaçların akılcı kullanımı, enfeksiyon kontrol önlemlerinin uygulanması ve yeni antifungal ilaçların geliştirilmesi önemlidir.

Önemli Not

Bu makale sadece bilgilendirme amaçlıdır ve tıbbi tavsiye yerine geçmez. Herhangi bir mantar enfeksiyonu şüphesi durumunda, bir doktora veya uzman bir sağlık profesyoneline danışmanız önemlidir. Kendi kendine teşhis koymaktan ve tedavi uygulamaktan kaçının.